Phát hành lần đầu ra công chúng (IPO) là gì

ipo-la-gi

Định nghĩa

IPO (Initial Public Offering): Thông qua việc phát hành cổ phần lần đầu ra công chúng, một công ty từ công ty cổ phần dạng sở hữu riêng lẻ (Private company) sẽ trở thành công ty cổ phần được sở hữu bởi nhiều nhà đầu tư hơn – được gọi Công ty đại chúng (Public company).

Hiểu rõ hơn về IPO

Là khi công ty chuyển từ sở hữu bởi một nhóm cổ đông cô đặc sang sở hữu bởi các nhà đầu tư đại chúng. Ở nước ngoài, các ngân hàng đầu tư (Investment Bank - IB) giúp quá trình IPO trở nên nhanh chóng với việc định giá phù hợp và niêm yết trên trên sàn. Còn ở Việt Nam, chưa có mô hình ngân hàng đầu tư độc lập, thay vào đó là các tổ chức được cấp phép như công ty chứng khoán sẽ thực hiện nghiệp vụ tư vấn và bảo lãnh phát hành,.

Phát hành lần đầu ra công chúng (IPO) là một quá trình dài, bắt đầu từ khi ngân hàng đầu tư xác định một mức giá phù hợp để bán cổ phiếu trên thị trường, cho đến khi cổ phiếu được bán ra cho công chúng – nhiều nhà đầu tư. Kết thúc một đợt IPO, không có nghĩa là cổ phiếu được niêm yết và giao dịch trên sàn chứng khoán thuộc các sở giao dịch như HNX hay HSX, mà còn cả khi nó được giao dịch trên thị trường OTC – thị trường phi tập trung. Một đợt IPO phát hành thành công là khi toàn bộ cổ phiếu phát hành được thị trường chấp nhận – nhà đầu tư mua hết cổ phiếu phát hành - với mức giá cao.

Với việc dồn nén sự tham gia vào các cổ phiếu mới niêm yết, một cuộc IPO là sự kiện lớn cho cả công ty lẫn nhà đầu tư, đặc biệt là các công ty có tên tuổi trên thị trường. Do đó, đối với nhà đầu tư cá nhân, điều quan trọng là hiểu rõ những rủi rõ đi kèm của sự hưng phấn trong một vụ IPO.

Mục lục

Hiểu rõ hơn về IPO.. 

Những điều nên nhớ

Tổng quan về IPO..

Lợi ích của việc tiến hành IPO và niêm yết cổ phiếu?

Lợi ích của các nhà đầu tư

Định giá và niêm yết cổ phiếu trong IPO.. 

Niêm yết trực tiếp: Một cách khác để trở thành công ty đại chúng

Những vụ IPO có phải là món đầu tư tốt?

Có rủi ro không khi đầu tư vào những công ty mới niêm yết gần đây

Điều gì xảy ra vào ngày niêm yết đầu tiên?

Biên độ giá giao dịch khi bắt đầu niêm yết?

Những điều nên nhớ

Khi một công ty IPO và cổ phiếu công ty đó được niêm yết lần đầu tiên trên sàn chứng khoán. Đó sẽ không thường xuyên là một món đầu tư phù hợp cho những nhà đầu tư mới đang tìm kiếm cơ hội đầu tư ổn định, vì giá cổ phiếu đó có thể thay đổi một cách nhanh chóng. Vì vậy, để bảo vệ nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư không chuyên, một số nước cho phép các sở chứng khoán/sàn chứng khoán được tạm dừng giao dịch với những cổ phiếu có dấu hiệu tăng giá mạnh do “hưng phấn” được tạo ra từ thông tin của đợt IPO. Ở Việt Nam, mỗi sàn chứng khoán niêm yết (HNX, HSX) cũng có quy định về biên độ giá đối với các cổ phiếu của các công ty lần đầu niêm yết.

Tổng quan về IPO

IPO là khi công ty bán cổ phiếu của họ lần đầu tiên ra công chúng và có thể đi kèm với việc niêm yết nó trên một sàn giao dịch chứng khoán. Niêm yết lần đầu lên sàn giao dịch niêm yết cũng là một cách công ty để trở nên đại chúng. Các nhà đầu tư cá nhân, như bạn, có thể sở hữu những cổ phiếu này bằng cách tham gia trực tiếp cuộc đấu giá trong đợt IPO, hoặc là có thể tham gia giao dịch cổ phiếu đó sau khi nó đã được niêm yết trên sàn, thông qua tài khoản chứng khoán mở tại công ty chứng khoán như AIS ).

Đối với những nhà đầu tư sở hữu cổ phần công ty trước khi niêm yết, chứng nhận sở hữu cổ phần thường dưới dạng Sổ cổ đông, khi muốn giao dịch chứng khoán, những cổ đồng này cần phải mở tài khoản và thực hiện lưu ký chứng khoán tại các công ty chứng khoán trước khi thực hiện giao dịch (Hướng dẫn thủ tục lưu ký chứng khoán tại AIS).

IPO mang lại nhiều lợi ích cho cả doanh nghiệp lẫn các nhà đầu tư, tuy nhiên quá trình IPO có thể tốn rất nhiều thời gian. Trình tự cụ thể và các lợi ích của IPO sẽ được đề cập dưới đây.

Các bước IPO

Tùy thuộc vào giá trị cổ phần hóa và quyết định của ban lãnh đạo công ty mà địa điểm đấu giá sẽ được tổ chức ở tại chính doanh nghiệp, ở công ty chứng khoán tư vấn hoặc ở Sở giao dịch chứng khoán. Tuy nhiên về trình tự chung sẽ theo các bước như sau:

Bước 1: Chuẩn bị phát hành lần đầu

Tổ chức đại hội cổ đông để xin ý kiến chấp thuận của đại hội cổ đông về việc phát hành cổ phiếu ra công chúng, đồng thời thống nhất mục đích huy động vốn; số lượng vốn cần huy động; chủng loại và số lượng cổ phần dự định phát hành; cơ cấu vốn phát hành dự tính phân phối cho các đối tượng: Hội đồng quản trị, cổ động hiện tại, người lao động trong doanh nghiệp, người bên ngoài doanh nghiệp, người nước ngoài…

Sau đó, hội đồng quản trị ra quyết định thành lập một ban với mục đích hoạt động là chuẩn bị cho việc xin phép phát hành chứng khoán ra công chúng (gọi chung là Ban chuẩn bị). Chức năng chủ yếu của Ban là:

  • Chuẩn bị các hồ sơ xin phép phát hành để nộp lên cơ quan quản lý nhà nước về chứng khoán và thị trường chứng khoán;
  • Lựa chọn tổ chức tư vấn phát hành- ngân hàng đầu tư/công ty chứng khoán (nếu cần); công ty kiểm toán và tổ chức tư vấn khác như pháp chế
  • Cùng với các tổ chức này xây dựng phương án phát hành và dự thảo bản cáo bạch để cung cấp cho các nhà đầu tư.

Bước 2: Lựa chọn tổ chức bão lãnh phát hành và tiến hành làm thủ tục IPO

Trong trường hợp khối lượng chứng khoán phát hành là quá lớn, vượt quá khả năng của một tổ chức bảo lãnh phát hành thì tổ chức bảo lãnh phát hành chính (tổ chức bảo lãnh đã được lựa chọn) sẽ đứng ra lựa chọn các thành viên khác để cùng với mình tiến hành bảo lãnh cho toàn bộ đợt phát hành.

Ban chuẩn bị cùng với tổ chức bảo lãnh phát hành, công ty kiểm toán và tổ chức tư vấn tiến hành định giá chứng khoán phát hành. Định giá chứng khoán là khâu khó khăn nhất và phức tạp nhất khi tiến hành phát hành chứng khoán ra công chúng. Nếu định giá chứng khoán quá cao thì sẽ khó khăn trong việc bán chứng khoán, còn nếu định giá chứng khoán quá thấp thì sẽ làm thiệt hại cho tổ chức phát hành.Vì thế, việc định giá chứng khoán một cách hợp lý sao cho người mua và người bán đều chấp nhận được là hết sức quan trọng và cần phải được phối hợp của tổ chức bảo lãnh, công ty kiểm toán và tổ chức tư vấn của công ty. Cùng với đó tổ chức bảo lãnh phát hành sẽ tư vấn cho Tổ chức phát hành về tổ chức các roadshow để giới thiệu, quảng bá hình ảnh công ty. (Roadshow là 1 sự kiện được tổ chức nhằm mục đích giới thiệu thông tin đến nhiều người. Trong IPO, roadshow là việc công ty tổ chức một hoặc một vài buổi giới thiệu đến những nhà đầu tư tiềm năng (thường nhà đầu tư do tổ chức bảo lãnh phát hành giới thiệu), giúp nhà đầu tư tiềm năng tiếp cận được thông tin của doanh nghiệp. Roadshow cũng, là một phần tư liệu hữu dụng để công ty đưa lên các phương tiện truyền thông nhằm quảng bá cho đợt IPO)

Bước 3: Tiến hành IPO (hoặc IPO kèm niêm yết)

Sau khi được công ty kiểm toán xác nhận các báo cáo tài chính trong hồ sơ xin phép phát hành và được Uỷ ban chứng khoán Nhà nước cấp phép phát hành, Tổ chức phát hành phải ra thông báo phát hành trên các phương tiện thông tin đại chúng, đồng thời công bố ra công chúng bản cáo bạch chính thức và thời gian hoàn thành phân phối chứng khoán kể từ khi được cấp giấy phép. Thời hạn phân phối được qui định khác nhau đối với mỗi nước.

Ở Việt Nam, theo qui định tại Nghị định 48/1998 của Chính phủ về chứng khoán và thị trường chứng khoán thì thời hạn này là 90 ngày, trong trường hợp xét thấy hợp lý và cần thiết, Uỷ ban chứng khoán nhà nước có thể gia hạn thêm.

Công ty tiến hành IPO phải đăng ký, lưu giữ, chuyển giao và thanh toán chứng khoán sau khi kết thúc đợt phân phối chứng khoán. Sau khi hoàn thành việc phân phối chứng khoán, tổ chức phát hành cùng với tổ chức bảo lãnh phát hành phải báo cáo kết quả đợt phát hành cho Uỷ ban chứng khoán và tiến hành đăng ký vốn với cơ quan có thẩm quyền.

Lợi ích của việc tiến hành IPO và niêm yết cổ phiếu?
Một số lợi ích chính khi các công ty IPO và niêm yết cổ phiếu trên sàn:

  • Huy động vốn: Các startup cần tiền để duy trì hoạt động và tăng trưởng. Thông thường các doanh nhân phụ thuộc vào tiền túi để triển khai các dự án. Sau đó là tiền từ gia đình, bạn bè và các nhà đầu tư thiên thần và các quỹ đầu tư mạo hiểm. Hầu hết các công ty đều muốn được huy động vốn đại chúng vì đây là nguồn cung cấp vốn dồi dào của thị trường tài chính. Việc đó chỉ có thể thực hiện thông qua IPO. Để có cơ hội tăng trưởng thông qua tăng vốn nhanh, các doanh nghiệp cũng có thể phát hành thêm cổ phần đổi lấy tiền.
  • Thoái vốn: Một lợi ích khác là thanh khoản, thu hồi tiền đầu tư cho, những nhà đầu tư ban đầu/đầu tiên vào công ty. Có thể bao gồm nhà sáng lập, nhân viên thời đầu và các nhà đầu tư. Sẽ rất khó khăn cho những thành viên này bán cổ phần khi công ty chưa được đại chúng. Vì rõ ràng, với công ty đại chúng, cổ phiếu sẽ được bán một cách dễ dàng trên sàn giao dịch hoặc trên thị trường OTC.
  • Cuối cùng là phát triển công ty: công ty đại chúng sẽ yêu cầu những trách nhiệm mới. Đó là bởi vì các công ty đại chúng phải tuân theo những luật lệ khắt khe hơn về những yêu cầu của báo cáo tài chính cho cổ đông. Khi những công ty đại chúng phải công bố thông tin, điều đó khuyến khích họ theo đuổi việc quản lý chặt chẽ và ra thông báo hoạt động nhiều hơn. Như vậy, để tạo dựng được uy tín với thị trường, cụ thể chính là nhà đầu tư hiện tại và tương lai, công ty đại chúng cần càng ngày càng phải nâng cao năng lực doanh nghiệp, tăng mức độ minh bạch. Do đó bạn cũng dễ tìm kiếm thông tin của công ty đại chúng hơn những loại hình công ty khác.

Lợi ích của các nhà đầu tư

  • Có thêm những lựa chọn đầu tư: Mỗi một doanh nghiệp IPO có thể là món đầu tư tiềm năng. Nhiều cổ phiếu mà thị trường chung chưa được tiếp cận trước đó (các doanh nghiệp trước đây chỉ phát hành cổ phiếu riêng lẻ) có thể mang nhiều cơ hội đầu tư mới hoặc giúp các nhà đầu tư có thể đa dạng hóa danh mục.
  • Cơ hội kiếm lời từ mức giá IPO: Mức giá được lựa chọn để IPO có thể thấp hơn (hoặc cao hơn) đáng kể so với mức giá mà thị trường xác định. Như vậy, nếu như nhà đầu tư có phương pháp phù hợp, có thể kiếm được mức lợi nhuận đáng kể từ việc tham gia đợt IPO nếu dự kiến giá tăng, hoặc bán khống cổ phiếu nếu dự kiến giá giảm.

Định giá và niêm yết cổ phiếu trong IPO

Không dễ để một công ty có thể quyết định được giá của cổ phiếu của họ. Do đó quá trình IPO thường bắt đầu với việc công ty thuê một hoặc nhiều dịch vụ ngân hàng đầu tư để giúp định giá cổ phiếu. Theo đó công ty sẽ hoàn thành một bản cáo bạch đăng kí về chi tiết hoạt động của công ty và kế hoạch tăng vốn. Sau đó, công ty và ngân hàng sẽ tổ chức một roadshow để thông báo mô hình kinh doanh cho các nhà đầu tư tổ chức, những người có thể sẽ đầu tư vào cổ phiếu đó. Điều này giúp công ty và ngân hàng tư vấn có thể có những định giá ban đầu về cổ phiếu đó. Sau khi mức giá khởi điểm được xác định, công ty tạo một lời chào bán trên thị trường qua một cuộc IPO. Nơi mà các nhà đầu tư có thể trả giá để sở hữu cổ phần của công ty đó. Sau khi đã IPO, cổ phiếu đó được tự do giao dịch và hầu như tất cả các nhà đầu tư đều có thể giao dịch cổ phiếu đó (trừ những người nội bộ của công ty với những quy định hạn chế).

Niêm yết trực tiếp: Một cách khác để trở thành công ty đại chúng

Cả IPO và niêm yết trực tiếp tạo cơ hội cho nhà đầu tư cá nhân có thể đầu tư vào các công ty mới niêm yết. Tuy nhiên, giữa hai cách này có một số điểm khác biệt cụ thể như sau:

Với niêm yết trực tiếp, công ty đưa cổ phiếu của họ lên sàn ở trạng thái sẵn sàng giao dịch. Điều đó cho phép những cổ đông trước đó có thể thoái vốn bằng cách bán cổ phần của họ cho những nhà đầu tư mới trên sàn.

Niêm yết trực tiếp bỏ qua roadshow cho nhà đầu tư- một đặc điểm của IPO - vì công ty không hề phát hành thêm bất kỳ cổ phiếu hay tăng thêm vốn mới nào. Điều đó cũng có nghĩa giảm đi khoản phí phải trả cho các ngân hàng đầu tư khi tư vấn quá trình IPO. Do đó niêm yết trực tiếp sẽ có chi phí thấp hơn khi so sánh với những công ty thực hiện IPO rồi mới thực hiện niêm yết.

Ví dụ như cuộc niêm yết trực tiếp của Spotify năm 2018. Công ty này đã có tên tuổi ở Mỹ và cũng như không muốn tăng thêm vốn mới thường sẽ lựa chọn Niêm yết trực tiếp. Doanh nghiệp sẽ không cần đến roadshow để thu hút nhà đầu tư (vì họ đã nổi tiếng và không hề phát hành thêm cổ phiếu). Do đó họ không cần mất phí cho các dịch vụ ngân hàng đầu tư (thường là bên tư vấn cho quá trình IPO). Nhu cầu chính của Spotify là niêm yết cổ phiếu đại chúng để những nhà đầu tư ban đầu và cổ đông có thể bán cổ phần của họ. Đây là cách mà Niêm yết trực tiếp có thể phát huy hiệu quả hơn IPO

Những vụ IPO có phải là món đầu tư tốt?

Tuy nhiên đầu tư vào một cổ phiếu đang trong thời gian IPO hay vừa mới lên sàn có thể không thích hợp cho những nhà đầu tư mới đang tìm kiếm những cơ hội đầu tư ổn định. Bất kỳ cổ phiểu nào mới IPO đều có thể thay đổi ngay sau đó, điều đáng nói là biến động này thường rất lớn. Lý do là vì thị trường đến lúc này mới đang trong giai đoạn quyết định giá trị của cổ phiếu; hoặc cũng có thể là do sự chú ý của truyền thông đã tạo nên hiệu ứng tâm lý (cả tốt và xấu) cho những cổ phiếu mới niêm yết này.

Có rủi ro không khi đầu tư vào những công ty mới niêm yết?

Tất nhiên là có. Rủi ro xuất hiện khi đầu tư vào tất cả các cổ phiếu, đặc biệt là của những công ty vừa mới niêm yết. Dao động của những cổ phiếu này rất lớn dẫn đến việc giá có thể tăng hoặc giảm rất mạnh trong một ngày. Cùng với những nhận định của ban lãnh đạo công ty hoặc ngân hàng bảo lãnh có thể tác động đến cảm nhận của các nhà đầu tư. Và họ có thể trở nên quá lạc quan hoặc bị quan vào những ngày giao dịch đầu tiên.

  • IPO có thể tạo nên sự hưng phấn:

Các nhà đầu tư không nên bị chi phối sự hưng phấn của một cuộc IPO và để cảm xúc ảnh hưởng tới quyết định đầu tư của mình. Sự chú ý của truyền thông và việc tìm hiểu thông tin của báo đài có thể tạo nên biến động lớn về giá.

Mặt khác, trong ngày đầu tiên IPO, để bảo lãnh cho giá cổ phiếu không giảm quá sâu, Ngân hàng bảo lãnh có thể mua cổ phiếu đó. Khi việc ủng hộ này kết thúc, giá của cổ phiếu đó có tiềm năng giảm sâu hơn mức giá đề nghị. Nhà đầu tư nên cẩn thận với mốc hỗ trợ này (mức giá chào mua được thể hiện trong cáo bạch của công ty khi IPO).

Do đó, nhà đầu tư nên có sự chuẩn bị kỹ lưỡng để không mắc phải “bẫy” hưng phấn của truyền thông hay “bẫy” giá hỗ trợ của ngân hàng bảo lãnh phát hành.

  • Đọc bản cáo bạch:

Tuy rất dài, nhưng bản cáo bạch là bắt buộc khi một công ty muốn làm thủ tục IPO. Nó bao gồm các thông tin về công ty và cổ phiếu đó như mã cổ phiếu, hoạt động kinh doanh, tình trạng tài chính và quản lý của công ty. Hơn nữa, bản cáo bạch là công khai, thường là trước khi công ty tiến hành IPO một vài tuần. Điều đó giúp các nhà đầu tư quyết định xem công ty đó có phải là khoản đầu tư tốt hay không. Mặc dù nó có thể chỉ là thủ tục cần thiết, tuy nhiên đôi khi bao gồm những thông tin hữu ích về mô hình hoạt động hay mục tiêu trong tương lai của công ty. Một bản cáo bạch thường sẽ có các mục chính như sau:

  • Trang bìa
  • Tóm tắt Bản cáo bạch
  • Các nhân tố rủi ro
  • Các khái niệm
  • Chứng khoán (có thể là cổ phiếu hoặc trái phiếu) phát hành
  • Các đối tác liên quan tới đợt phát hành
  • Tình hình và đặc điểm của tổ chức phát hành
  • Phụ lục

Rủi ro nói chung khi đầu tư là sẽ luôn luôn có khả năng nhà đầu tư mất tiền khi đầu tư vào một cổ phiếu bất kì. Vì thế, bạn nên có mục tiêu và rủi ro có thể chấp nhận được trước khi đầu tư. Giá cổ phiếu có thể giảm, đó là rủi ro mà mọi nhà đầu tư nên lưu ý, đổi lại lợi nhuận tiềm năng. Nôm na là rủi ro và lợi nhuận luôn song hành, rủi ro cao đi kèm với lợi nhuận cao. Chính vì vậy mà IPO luôn hấp dẫn với thị trương, luôn có những cổ phiếu sinh lời “khủng” và cổ phiếu rớt giá “đỏ lửa”.

Với các công ty niêm yết lần đầu, Bản cáo bạch sẽ được đăng tải trên website của Sở giao dịch như của Sở giao dịch Hà Nội và Hồ Chí Minh.

Điều gì xảy ra vào ngày niêm yết đầu tiên?

Là một ngày trọng đại. Sau nhiều tuần và tháng chuẩn bị (có thể tính hàng năm khi các nhà sáng lập tạo dựng công ty), thông qua quá trình định giá doanh nghiệp và thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư quan tâm, công ty chứng khoán (ngân hàng đầu tư) định ra mức giá cuối cùng mà cổ phiếu đó sẽ chào bán ra công chúng.

Vào ngày niêm yết, cổ phiếu bắt đầu giao dịch trên thị trường niêm yết với mức giá khởi điểm được định giá ở trên. Sau đó giao dịch tự do tùy thuộc vào cung cầu thị trường. Ngày niêm yết đầu tiên thường có thể căng thẳng, hứng khởi và tràn đầy bất ngờ. Sau khi cổ phiếu đã niêm yết, bạn hay mọi nhà đầu tư có thể giao dịch cổ phiếu đó thông qua tài khoản chứng khoán mở tại các công ty chứng khoán của mình.

Ở Việt Nam, các cổ phiếu mới niêm yết lần đầu bắt đầu giao dịch đồng thời với thời gian giao dịch của sàn niêm yết là 9h00. Với sự dồn nén của cung và cầu sẽ khiến những giao dịch ban đầu và lệnh chờ tốn nhiều thời gian hơn, do đó những người mua hăng hái nên giữ bình tĩnh.

Biên độ giá giao dịch khi bắt đầu niêm yết?

Giá cổ phiếu vào ngày niêm yết có thể dao động mạnh tùy thuộc vào sàn mà chứng khoán đó niêm yết. Biên độ giao động giá cụ thể như sau:

Sàn niêm yết

Biên độ của cổ phiếu niêm yết ngày đầu tiên (chào sàn)

Biên độ của cổ phiếu đã qua ngày niêm yết đầu tiên

HOSE

± 20%

± 7%

HNX

± 30%

± 10%

UPCOM

± 40%

± 15%

 

Một số lý do của sự khác biệt về biên độ giá của cổ phiếu niêm yết ngày đầu: thường là vì lực cung - cầu mới vào cổ phiếu, thiếu dữ liệu lịch sử về giá, và sự tác động của tin tức mới. Cùng với đó là việc xác định một mức giá phù hợp cho cổ phiếu đó cần thời gian. Kết quả là giá cổ phiếu này được cho phép có biến động giá mạnh hơn nhiều so với mã cổ phiếu đã niêm yết trước đó, và đương nhiên, giá này có thế khác xa hoàn toàn với mức giá chào bán trong đợt IPO hay giá chào sàn.

 

 

2020-08-20 23:48:00 4092 viewed